While writing the piece “US Political Cleavages: When Sex and Race Collide” for my politechwatch blog, I remember the two presidential aspirants from the Democratic Party, Hillary Clinton and Barack Ubama. Si Ubama, nagtaram pa ki Kastila para ilusyunan an mga Latino. Garo baga si Mig Zubiri na taga Mindanao pero nagtaram ki Bicol sa pagklamar na an saiyang ina, taga Tercer Distrito kan Albay. Siring man, si Clinton (agom ni dating presidente Bill Clinton) nagkaon man ki tacos, sarong pagkaon na partikular sa mga taga South America siring kan pagiging partikular kan maluto (cooked rice) sa mga Pilipino. Habang sinusurat ko an artikulo, naisip ko: Magtaram man kaya ki Bikol si Ubama o kaya magkaon man ki maluto si Clinton na an panira Bicol Express? O kaya, maluto buda natuk ki niyog? Siguro kun ma-Bicol si Ubama, an hapot: Arin na Bicol?
Let’s talk first about rice. I remember a decade ago, the Bicol University Graduate School Student Board under the presidency of Prof. Alex De Guzman published “The Forum” with a cute caricature drawn by Jun Belgica. The caricature appears like a cross section of a geographical terrain that runs from flat and sloping to a plateu. In the flat terrain, there is a man calling rice as “maluto”. In the slope, there is another man calling rice as “omay” and at the top of the plateu there is a nipa hut with a woman calling rice as “omuy”.
Gusto ko kutang kumentaryuhan su karikatura pero sa simpleng pag-analisar, medyo may katotohanan man. Sa Legazpi kaya, kun magsapna ka ki bagas, pag naluto na an apod “maluto”. Pero mga tres kilometros lang, pag-abot mo sa Daraga, an ngaran na “omay”. Pagsakay mo sa jeep pasiring sa kabubuldan kan Camalig, Guinobatan saka Ligao, an ngaran na “omuy”. Pagpasyar mo sa Rinconada, an apod na kaan, “Kanon”. Mag-bus ka ki pirang oras, Sa Cam. Norte, “kanin” na.
A bit surprising if one is not aware that there are at least twenty Bikol dialects in the region. Halos kada munisipyo o distrito me sadiring tataramon. I was introduced to this, and was shocked, during my first day sa BU High. Upon enterring the classroom, somebody offered me a chair and said, “sala na”. I looked at the chair and saw nothing un-natural with it so I wondered what could be the chair’s mistake. Ito palan, an “sala” sa Daragueno, “tukaw” sa Legazpi. Siring man, sa Sorsogon “ingkod”.
But worthy to note, an “maluto” sa Legazpi, “maluto” man sa Naga asin an “tukaw” sa Legazpi, “tukaw” man sa Naga. An pagkakaiba lang, paghale kan bunay sa Legazpi, pagbaba sa Naga, sugok na.
I haven’t heard any authority discuss this intricacy. Siguro dahil didiit lang ang mga espesyalista sa lenguaheng Bikolnon. But my theory is that the topography of the region has something to do with it. For instance, if we are going to plot the dialects in a map, we can see that they are located in communities that are once tightly knit. Then if we overlay these plots with the old map of the region, we will be able to note that these communities are almost isolated. A very good example is Rinconada and, in a way, a greater part of the third district of Albay. We can also take Catanduanes and Sorsogon as examples. Thus, it can be concluded that the caricature of Jun Belgica is, in a way, correct. But this conclusion doesn’t mean na pag “omay” an apod mo sa “maluto” taga-bulod ka na. O kaya pag “kanon” harani ka na sa Manila.
Question: What can be the explanation for the almost similar Nagaueno and Legazpeno dialects?
Going back to the map discussion, the answer could be “transportation and communication”. We can hypothesize that during the development of the dialects, Naga and Legazpi has close contacts with each other. Entonces, pinagrani kan trasportasyon asin komunikasyon an Naga asin Legazpi. Ini an dahilan kun nata sabay na na-develop an mga tataramon sa mga siyudad na nasambit samantalang separado man an development sa mga lugar arog kan Rinconada asin Sorsogon.
An pagkakaiba lang, mas namantinir kan Naga an pagiging “original Bicol”. An dahilan, medyo “isolated” siya kumpara sa Legazpi. Kun mahihiling sa mapa, mas sentro an Legazpi kaya ini an dumanan kan mga taga-ibang lugar sa Bicol. Sunod kaan, me piyer an Legazpi kaya mas exposed siya sa ibang “elemento”. Puwede nganing sabihon na an Legazpi, sarong “melting pot” o lugar kun sain maski sisay, maski ano, nagkakatiripunan. Ikatulo, mas na-re-enforce kan Naga an tataramon niya dahil sa mga kataraning niyang banwaan arog kan Canaman, saro man sa mga haloy ng banwaan sa Bicol. Puwede na man sigurong idagdag an relihiyon na nag-re-enforcir sa pagpreserbar kan Lenguahe lalo na kan ginibo ng Bicol an mga misa.
Minsan, may mga nakakabisto akong Bicolano sa mga lugar na nadudumanan ko maging sa Pilipinas o sa luwas. Nakikidebate sinda na an standard Bicol daa iyo an Bicol Naga. This I opposed. An original na Bicol iyo an Bicol Naga pero an standard Bicol, iyo an Bicol Legazpi. Ini dahil sa “adulterated” na an Bicol Legazpi kan iba-ibang dialectong Bicolano. Gustong sabihon, mas dakul na an nagagamit kan Bicol Legazpi.
O siguro, dai man dapat ini pag-debatehan. Ini dahil base sa obserbasyon ni Tito Valiente, Bicol Naga has become a failing language — meaning, it is not anymore the “communication for initial contact” but Tagalog or Filipino. Ikaduwa, nagiging adulterated na man an Bicol Naga dahil ginuguyod na kani an mga Bicolano sa iba-ibang lugar. Arog sa pinag-agihan asin pinag-aagihan kan Legazpi. An worry nga lang, baka mawara na padagos an orihinal na Bicol.
But looking at things half empty and half full, puwedeng sabihon na an pagbabago kan lenguahe o kultura kan sarong kumunidad sarong indikasyon kan pag-asenso o pag-ruro. Siyempre sa pag-ruro, yaon an diit-diit na pagkawara kan orihinal na lenguahe. Sa lente man kan pag-asenso, puwedeng sabihon na nag-aangat na an estado kan rehiyon. Sarong ehemplo diyan an transportasyon na nagpaparani kan rehiyong Bicol sa Manila. Dati kaya masyadong harayo an Manila sa Bicol. Mala ta kun nasa Manila ka an sinasabi “Patay kang bata ka!”, pag-abot sa Bicol, nagiging “Gadan kang gurang ka!” Pero ngonyan, dahil sa text, simple na lang: Wer na u, dito na me!
www.biklish.com 
Na obserbaran ko, na pag nagbi biyahe akong bus pa Bikol, madangog mo ang pasahero na tagalog ang tataramon, pero pag harane ka na sa Bikol, mala baga ta bikol na man ang mga tataramon. Nata daw iyan ano?
Aram mo JA ang lenguahen pinoy mas exact kumpara sa lenguahen ingles. Nata? Sa Ingles an rice maski luto o ilaw, rice pa man giraray. Mantang sa lenguahe ta pag ilaw – bagas, pag luto na – maluto, pag malipot na -bahaw, pag medyo nasulo – tutong.
agree ako sa sinasabi mo. pareho iyan kan verb na “wash”. sa english, kaipuhan mong dagdagan ki object para makumpleto ang idea. Halimbawa, kaipuhan mong sabihin na “wash the clothes” kung simple man sana an gusto mong sabihon, “maglaba”; o kaya “wash the face” kung ang sasabihon “maglabar”; o kaya “wash the dishes” kung an gustong gibuhon “maghugas”.
take the case of the ff meanings:
sa Bulan, Irosin o Matnog – ang salitang “KAWAT” ang ibig sabihin sa English ay “to steal” or steal, or rob.
sa Legaspi City, ang salitang “KAWAT” ang ibig sabihin sa English ay “to play” or play a game.
sa Sorsogon City proper, ang salitang “PLAY” ay ibig sabihin ay “kaham” o “kanam”.
Take note, sa Bulan, ang salitang “KAHAM” ay ibig sabihin sa english na “to do lascivious act, o haplos ng may pagnanasa…
J.A.
Interesante pirme an mga pigluluwas mo digdi. Dai lang ako komportable sa “original” asin “standard” Bikol. Garo kaya sa enot, maliwanag an sarong panahon, lugar asin mga parataram kan lengwahe na masasabing iyo asin kun sain nagpoon asin nagpalakop kan lengwahe. An maliwanag iyo an pinagpunan kan satong lengwahe, an Austronesian family of languages. Minapalataw pa ini nin dai maiibitaran na kambal na ideya nin “fake” na Bikol, na magigin sarong contentious na issue. Mapoon man nin hapot an kategoryang “standard” Bikol kun isay an nagtalaan kan standard na ini? Ano an pasugnadan? Boot sabihon, igwang sentro na nagsasabi, ini standard, iyan bako. Dai marayo an siring na sitwasyon sa ginigibo kan mga lehislador ta ngonyan na boot isansang sa satong halanuhan an bangkaroteng pagiisip nin homogeneism o Standard Language Ideology, na kun pababayaan ta maresulta sa pagkapara kan satong sadiring pagkamidbidan o identity bilang Bikol. Para sa sako, an lengwahe garong tubig. Pabayaan ta ining maghanap kan saiyang lebel. Sa siring na paagi, mayong masasagilid, mayong mapapatahaw, mayong malalamos sa kawaran. Asin manongod sa pagkapareho kan Bikol sa Naga asin Legazpi, sa hiling ko an sarong dahilan kaiyan iyo si parehong presencia kan mga Franciscano na matatandaan ta, iyong nagwalat sato nin diksyonaryo nin Bikol sa katauhan ni Lisboa. Kunbinsido ako sa argumento mo manongod sa heograpiya, alagad dai ako tubod kan papel kan transportasyon. Tandaan ta man na an enot na kompanya nin bus sa Pilipinas nagpoon sa Iriga alagad, dai nasalidahan kan Bikol na tinataram sa Legazpi o Naga an tataramon kan Iriga. And ironlady, igwang sarong makapangirit na short story an taga-Piling si Alvin Yapan manongod sa mga Bikolnon na nakalunad sa bus siring kan sinasabi mo. Nanggana idto sa Palanca.
@ FPJ,
hi sir. thanks for dropping by again and for the comments.
i understand your discomfort on the term “original language”. indeed, puwede talagang makapag-induce ang termino ki ideya na kung may “original language” igwa man ki “fake”. siguro dai ko masyado na-clarify but if you will recall, i used the word “adulterated”. the same reasoning goes with the use of “standard bikol” and “original bikol”.
su idea kan Philtranco having its base sa Iriga, i think tama ka. medyo dai ko na-consider. as a matter of fact, noted na ata kan national historical institute ang Philtranco-Iriga as a historical site. pero puwede kaya na an Philtranco-Iriga case be considered an exception rather than the rule with regards sa effect kan transportation? i think this could be an assignment for me and for the rest of us.
ini an kagayunan kan forum na arog kaini. sa patarais-tais kan mga kaisipan lalong minaluwas an perpektong idea. kaya salamat tabi sir sa mga points na kinontribo mo para sa Bik-Lish asin lalo na sa mga Bikolano. mabuhay ka asin an satuyang mga para-basa.
Onononooooooon…Nununununnun….
Sa lenguaheng bikolnon
pag magayunon
Sasabihon Magayunununuuunun.on..
Pag makanuson, makanusunununuunon…
Pag mahiguson, mahigusununuunnnon…
Pag igakon, igakonnuuuuunuuuunon…
pag pasil, pasilununnnnnuuuunnon…
pag dipisilon, dipisil;lununnnnuuuunon…
Kun saro-saruon ko pa an ibang tataramon
Baad halabauuunnnnnooooonon
asin wara ng katapusan an sakong sasabihon
Iyan an lenguaheng bikolnon
Maski sain siguro sa Pilipinas
Kita sana an may onnnnoooonooonon
tama man si j.a. na transportation an ginikanan kang pagkakapareho kan nagueno buda legazpeno ugaring bako sa daga kundi sa dagat, susog sa paaging austronesyano. may tigsurat akong serye ki mga ensayo tungkol digdi na kung pano posibleng nagpuon ang pagralain-lain kang mga lenggwahe sa bikol na muya ko kutang ipublikar pag natapos na.
that’s interesting. puwede tang i-share an mga idea mo? please contact me at biklish@gmail.com. Salamat, Light Alberich
Reblogged this on Hamudyong and commented:
Here are some interesting notes on the Bikol language. I have long wondered about how the variations in the Bikol tongue and I do believe that geography has a lot to do with it. Language can take millenia to develop and evolve, but with advances in technology and transportation, changes can take place more rapidly. We still do not know how, for instance, text messaging will impact on the language in the long run. While some words gain popularity that they seem to become part of the language (remember ‘jeprox’) they also seem to disappear just as quickly with the passing times.